Tortikolis, Latince ‘torti’ ve ‘collis’ kelimelerinden oluşup, ‘eğik boyun’ anlamına gelmektedir. Tortikolisde, baş tutulum olan tarafa eğik, yüz de karşı tarafa bakacak şekilde dönmüş durumdadır.
Yenidoğan döneminde sık karşılaşılır. Konjenital veya doğumsal tortikolis olarak bilinir. Bebek doğduğu andan itibaren normalde başını her iki tarafa da sternocleidomastoid kası ile (SCM) döndürebilir.
SCM kasının hasar görmesi sertleşme ve kasılmaya yol açar. US ile tespit edilebilen bu durum başın kontrakte olan kas tarafına doğru yan yatışı ve yüzün aksi tarafa dönüşüyle sonuçlanır. En sık sebepler arasında doğumsal problemler, travma ve infeksiyonlar sayılabilir. Ayrıca şaşılık ve kafaiçi sorunlar da tortikolise yol açabilir.
Konjenital musküler tortikolisde tanı konur konmaz pasif germe egzersizlerine başlanır.
Tedavi: Bebek sırtüstü sert bir zemin üzerine yatırılır. Egzersizin ilk aşamasında normal tarafın kulağı o taraf omuzuna yaklaşacak-değecek şekilde boyun lateral fleksiyona zorlanır. İkinci aşamada çene gergin (kontrakte) taraftaki omuza yaklaşacak biçimde, baş düşey ekseni etrafında döndürülür. Üçüncü aşamada ise baş geride tutulurken, boyna lateral fleksiyon ve rotasyon zorlamaları birlikte uygulanır.
Her hareketin sonunda beşe kadar sayılarak kas gergin durumda tutulur ve her hareket en az yirmişer kez tekrarlanır. Bu seans günde 4-6 kez tekrarlanır. Bu sırada gövde ve özellikle de kontrakte taraf omuzu diğer el vasıtasıyla sabit tutulur. Egzersizler nazik olarak yapılmalıdır, aksi takdirde kasta kısmi yırtılma olabilir.
Bunların haricinde günlük yaşamda da kullanılması gereken bazı doğru pozisyonlama ve uygulamalar vardır. Mesela bebeğin uyurken sırtüstü pozisyonda başı dönük vaziyette yatması önlenir; yastık vb. materyallerle doğru pozisyon sağlanır. Uyanıkken ise sesli uyaranlara yönelerek boynunu aktif olarak çevirmesi sağlanır. Bebek kasılmış taraftan emzirilir ve oyuncakları bu taraftan uzatılır; sesli uyaranların (radyo, TV vb.) bu tarafta olmasına özen gösterilir.
Erken tedaviye yanıt yüz güldürücüdür.
1 yaşından ufak olmasına karşın yüz asimetrisi bulunan veya boyun rotasyon hareketinde ileri kısıtlanması olan olgularda pasif germe egzersizlerinden sonuç alınması düşük bir olasılıktır. SCM kasında diffuz yayılım gösteren olgular da fizik tedaviye dirençlidirler. Bu olgularda cerrahi girişim uygulanır.
Tortikolisli bir bebeğin tedavisiz kalması halinde doğabilecek sonuçlar ise şöyledir;
– Çocuk başını tam çeviremediğinden öncelikle sırtüstü ya da yüzüstü yatış pozisyonunu tercih eder. Buna bağlı olarak basınç gören baş ve alın kısımları yassılaşır. Yani başta asimetri gelişir.
– Etkilenen tarafta kulak-omuz mesafesi kısalır ve boyun omurlarında eğriliğe zemin hazırlar.
– Başın mecburi duruşu nedeniyle el-el koordinasyonu ya da el-ağız koordinasyonu yüzün baktığı tarafta diğer tarafa nazaran daha hızlı ve doğru gelişir.
– Yine aynı mantıkla yüzün ardında kalan ekstremiteler (kol, bacak) diğer taraftan daha yavaş ve az gelişir, bu da bütünsel bir asimetriye neden olur. Yüz de bu durumdan etkilenir.
– Baş ve boynun duruş bozukluğu nedeniyle etkilenen taraf omuz yükselmiş, aksi taraf omuz düşmüş ve düzleşmiş bir hal alır.
Tüm bunlarla birlikte çoğunlukla tortikolis selim bir rahatsızlıktır ve hiçbir sorun yaratmadan iyileşir. Cerrahi tedavi ise genellikle fizik tedaviye cevap vermeyen uç örneklere uygulanmaktadır.
09.02.2011, Fizyoterapist Hilal Niğmet Erdoğdu
11.02.2024, Dr. Sinan Çomu
