Nöbet ve havale kelimeleri genellikle birbirinin yerine kullanılır. Genel olarak nöbetler ani gelişen, genelde şuur etkilenmesi, tepkisizlik ve kasılmalarla seyreden ataklardır. Çocuklarda nöbetler ateşle beraber görüldüğünde ateşli havale olarak adlandırılır. Aileleri çok korkutabilen ateşli havaleler 6 yaşında kadar tekrarlayabilir ve epilepsi (sara) ile karıştırılabilir. Epilepsiye bağlı nöbetler ateşsiz de görülmeleri ile ateşli havalelerden ayırdedilir. “Sara” ile “epilepsi” eş anlamlıdır. Tekrarlayan nöbetler gözlenmesi klinik olarak epilepsi tanısı koydurur. “Konvülsiyon” kasılmalı nöbetlere verilen bir addır.
Nöbetler nasıl olur?
Nöbetler, beyindeki yanlış biyoelektrik sinyallerin ani yayılması sonucu şuurun ve vücudun çeşitli şekillerde tutulmasıyla oluşur. Bu sırada şuur kaybı, vücutta kasılmalar, morarma, gözlerin bir noktaya dönük kalması görülebilir. Yanlış biyoelektrik sinyallerin kesin sebebi bulunamayabilir, veya genetik (ırsi) olabilir. Menenjit, beyinde tümör, kanama, doğuma veya kazalara bağlı zedelenme de etken olabilir. Ayrıca kan şekeri ve tuzlarındaki düşüklük, zehirlenmeler veya nadir bazı metabolik bozukluklar da nöbetlere yol açabilir.
Ateşli havale ne zaman görülür?
Ateşli havale sadece erken çocukluk çağında görülen genelde ailesel bir hastalıktır. Ateşin hızla yükselmesi ile olur. Çocukların yüzde dördünde görülebilir. 6 yaşına kadar ateşli havaleler tekrarlayabilir.
Sara (epilepsi) nedir?
Tekrarlayan nöbetleri olan çocuklara sara tanısı konur. Sara nöbetleri de ateşle ortaya çıkabilir ve ateşli havalelerle karışabilirler. Bu ayrımın doktorlar tarafından yapılması önemlidir çünkü sarada düzenli tedavi gerekirken ateşli havalelerde gerekmez. Sara hastalıkları nöbet çeşitlerine göre farklı seyirler gösterirler.
Havaleler önceden anlaşılır mı?
Bir çok çocukta havaleler aniden, uyarı vermeksizin olur. Nadiren bazı korkular ve karın ağrısı, ışıklar görme, kötü kokular gibi duyumsamalar nöbetlerden önce hissedilir, aura olarak adlandırılırlar. Kimi çocukta da havale öncesi sinirlilik ve huzursuzluk görülür.
Havale sırasında beyin zarar görür mü?
Çoğu havale dakikalar içinde kendiliğinden durur ve tüm korkutuculuğuna rağmen çocuğa kalıcı zarar vermez. Bu sırada morarma olsa bile beyin tamamen oksijensiz kalmaz. Havale sırasında düşüp, çarpıp yaralanma daha önemli bir tehlikedir. Her havalede beyinde hücrelerin öldüğü doğru bir inanış değildir. 20-30 dakikadan uzun süren havalelerin kalıcı etkileri olabilir.
Nöbet sırasında neler yapılmalıdır?
Sara nöbetleri veya ateşli havalelerde ilk yapılacak olan hastayı yan yatırmak ve ağızdaki salya ve köpüğün gırtlakta birikmesini engellemektir. Hastanın ağzını açmağa çalışmak, dilini çekmek, soğan koklatmak gereksiz ve zararlıdır. Havale sırasında hasta dilini ısırıp kanatabilir ama dil yutma, tamamen koparma gibi inanışlar yanlıştır. Yapay solunum gerekli değildir. Eğer ateş varsa ilaç veya soğuk uygulamayla düşürülmelidir. Havale 5-10 dakikadan uzun sürerse acil bir tıp merkezine gidilmelidir.
Havalenin (nöbetin) bittiği nasıl anlaşılır?
Havale, genellikle kasılmaların olduğu dönemdir. Havaleden hemen sonra derin uyku ve hırıltılı soluma görülebilir. Bu aşamada havale tamamlanmıştır ama hasta kendine gelemez. Kasılmalarla seyretmeyen havalelerin ne zaman bittiğini değerlendirmek zordur. Hasta yavaş yavaş kendine gelmeğe başlamazsa doktora baş vurmak gerekir.
İlk ateşli havale sırasında ne yapılır?
Ateş ve havale, menenjit gibi çok tehlikeli hastalıkların ilk belirtisi olabileceğinden çocuk derhal doktora götürülmelidir. Değerlendirme sonrası (bu belden su almayı da gerektirebilir) böyle tehlikeli bir hastalık söz konusu değilse rahatsızlığın ateşli havale olduğu düşünülür. Genelde çocuklar birkaç saat içinde eski normal hallerine dönerler. Menenjit gibi hastalıklarda ateş düşse bile çabuk düzelme olmaz. Kısa sürmüş bir ateşli havale için genel pediyatri değerlendirmesi sonrası çocuk nörolojisinin görmesi şart değildir.
Ateşlenmelerde neler yapılmalı?
Her ateşlenme ile beraber havale görülmez. Ateş düşürücü şurup ve fitilleri belli aralıklarla kullanmak, bunlar etkisiz kalırsa ıslak bezlerle vücudu soğutmak gerekir. Bazen bunlara rağmen veya ateşin aniden yükselmesiyle hiç müdahale edilemeden havale gelişebilir. Havale durdurucu ilaçlar doktorun önerdiği şekilde ya havale sırasında ya da ateş çok yükseldiğinde kullanılabilir. Bu ilaçların dengesizlik, sinirlilik, uyku hali gibi yan etkileri olabilir.
Ateşli havalelerin kalıcı etkisi olur mu?
6 yaş sonrası ateşli havaleler kendiliğinden kaybolur ve ilerde çocuğun gelişimini, okul hayatını etkileyecek sorunlar bırakmaz. 20-30 dakikadan uzun süren ateşli havaleler kalıcı etki açısından risklidir.
